Gagauz şairlerin yaratmalarında vatana sevgi
Gagauz şairlerin yaratmalarında vatana sevgi
- Dr. Lübov Çimpoeş
- Moldova Bilimler Akademisi
- Gagauzoloji Bölüm Başkanı
Gagauz yazıcıların çoyu başleerlar yazdırmaa kendi duuma erihi ana tarafını Bucaa annadıp dünneyä ilk öz duygularını Bir dä yazıcı bir dä peetçi bu uurda kalmeer bir tarafta.Herbir yaratma herbir şiir yazılmış otakım ain yazıcılar bulerlar büük mayıllık kendi yurtluuna halkına, dilinä.Vatana sevgi okadar büük bir konu ki yazıcının bütün yaratmalarını kapleer bir duygusal kuşak gibi.Bu tema peetçilermizin tarafından açıklaner birkaç yandan. Bir taraftan onnar kendilerini gösteren bir büük memleket oolu gibi.Vatana sevgi gönül genişlii gibi kapleer dübüdüz kosmosu dünneyi.
Balkannarı eski Sovet Birliini, Moldovayı, Bucaa hem dünnenin en gözäl erlerini peetçilerin ana küülerini D. Tanasoglunun ilk kiyadında Çal Türküm bir takım sırada açıklaner büük hem küçük vatan konusu Gagauz halk şiir kanunnarını aktiv kullanıp maani şekilindä yazer bir şiir Kosmos benim sokaam, Hoşluk kiyadında ilk sayfalarda Bilsin dünnää şiirindä peetçi büük vatanına sevgili bir ad koyer Sovetistan
- Bütün dünnä iştä bilsin
- Ki gagauz çıktı günä!
- Duudu onun da yıdızı
- Sovetistan ona dünnä
Kendi ana topraana Dionis Tanasoglu yaratmalarında verer başka bir ad Gagauzistan Bu laflardan belli ani Gagauzistan Bucakta ozamannar taa kurulmadık bir devlet angısında yaşeer gagauzlar. Refren gibi tekrarlanerlar üç kerä dört sıralık :
- Ana tarafım
- Sevgili topraam
- Bucak vatanım
- Gagauzistan
Moldova memleketin gözelliini gösterer şannı Dimitri Karaçobanın ilk yaratmalarında Nistru-Nistru neredä mayıl Nütru derenin gözelliini autor benzeder bir takım boncaa Moldovanın boynusunda. Bucak küüylerindä bir şair duuduysadı o küü hepsindän metinni oler, onun için en gözäl türkülär sölener :
- Taşer zengin berekettän
- Senin geniş meraların...
- Todur Zanet Kongaz
- Beklenen vakıt geldi
- Duumalı topraam
- Günä diiştirmäm seni
- Benim Başelmam!
- Vasi Filioglu Benim Başelmam
- Avdarma Avdarma
- Üreeminsin en ii halda!
- Todur Marinoglu Avdarma Avdarma
Vatana sevgilik detalli hem geniş maanasında en çok duygulandirer peetçileri, angıları yaşeer kendi topraanda. Onun sıcaklıından bereketliindän sevgisindän kalbini kaavileştirerlär. Mina Kösä, Vasi Filioglu, Todur Marinoglu, Andrey Koçancı.
İkinci taraftan gagauz şairlerin yaratmalarında metin vatan sevgisindä gösteriler yurtluuna izmet borç duygusu Nikolay Baboglu en gözäl bir şiirindä Bucak sän ecelim yaraştırer. Bucaa bir başçaylan kendini dä bir filizçiklän bir yapracıklan bu başçada ister taa olmaa onun sofrasında bir mumcaaz şafk etmää ona da varım dünnedä demää.
- Bir mum o sofraya olsäm :
- İmäk-içki sana dolsam
- Sana bir şafk edeyim
- Benim bucaam benim ecelim
Avtorun büük sevgili açıklaner ilk sıradan taa neredä o soler darsık canım sevda dolu Ana eri halk peetçisinä verer ilinnik, kuvet şiirlerindän göreriz ne türlü onun duygulu sevgisi o baş urer topraan önündä Yaşamakta bütün sevgisini gösterecek ömürün sonunda borcunu ödeyip topraana kurban olacek.
- Masallı toprak!
- Sevdim, severim
- Sevecäm
- Bu masallı topraa
- Geldim nicä geler dünnä
- Kimin borcu bir can
- Bän da borçlu hiç kalmaycam
- Topraa karışacam
Kendi topraana, yurtluuna faydalı olmak için çok peetlär yaradıldı. O duygular bändä içimdän geçirip, kendim yazdırdım bu sıraları
- Var fasıl bir havezim
- Gül yapraa gibi olayım:
- Soluu pokleer eşillik
- İsteerim bän dä faydalayım
- Bu dünnenin kahırını
- Olsa kalbimdän geçireyim
- Paklayıp diiştireyim
- Sevinmelää çevireyim
- Lüba Çimpoeş Havezlik Peetçilerin duygularını çok gözäl açıkladı raametli Elena Kolţa : ...Dünnää pek büük ama bu pek büük dünneedä poetesaya deyni yok bir taa gözäl hem taa paalı er, ne kadar te o ercääz te o köşecik, näända onun ana-boba kapusu buluner. Bu erin te o köşeciidir, angısı hertürlü hastalıktan derttän ilaçleer Autora candan yakın ana topraa Bucaan kırları oradakı dan erleri orasının sabaaları güzleri yaamurları. Yamur paalI musaafirim
- Sellämnerim gününü
- Uzun vakıt beklettin
- Sana hasret insanını...
- Lüba Çimpoeş Yamur, paalı musaafirim
Çok iiliklär faydalı çalışmalar kendindän sora braktı. Gavril Gaydarcı On en uygun en sıcak kıyadı-peet toplumu Ana tarafım Laf ustası talantlı yazmak tabeetinä görä uygun laflarlan yazdırdı.
Bucaan naturasını Natura olayları sansın dirilerlär avtorun sıralarında.
- Bucakta gibi gözäl
- Yoktur gördüüm dan erlär!
- Sabaası kauşması
- Gerçeklik yok manası!
Ay Bucaam Bucaam şiirindä avtor gösterer ilkin ne zorluklar geçirmiş bu toprak gözäl başçaya dönüncä :
- ... Ay Bucaam Bucaam
- Zavallı Bucaam
- Ne pek suuk terin,
- Ne pek kıt kucaan
- Evellär haksız
- Sän emärdin ter
- Dedelär susuz
- Akrarırdı er...
- ...Ay Bucaam Bucaam
- Donnarın pembä
- Kısmetliyim bän
- Ki duudum bırdä
- Şindi ambarın
- Çatleer varlıktan
- İşçi milletin
- Çaler şenniktän
Herbir avrotun yaratmalarında var gururluk hem patriotluk şiiri, neredä avtor kendi vatanını halkını dilini türklüünü gagauzluunu güüdä dolusu duygularlan annader küçüü büüyü bu konuylan başleer yazmaa bununnan da onun yaratmaları yaşeer.
Nikolay Baboglu şiirindä Gagauziya (Gagauzluk) çetinniklän hem güvenniklän yazmış bu sıraları.Avtor çareer kendi halkını korkmamaa saymaa kendilerini unutmamaa ani biz vardık zamandan Büük inannan laflarda Nikolay Baboglu yazer ani bizi Allah brakmaz zerä bizdä var inan hem korunmuş inan angısı sıkı baalı bizim adetlarimizlän ana Bucaklan şiirin herbir sırasında avtor hazır inandırsın bizi hem şen laflan getirsin bizä haber ani biz dä saygılı olduk ani biz varız dillän ruhlan cannan.
Bu fikiri var nicä saymää avtorun baş ideyası : Biz varız, vardık zamandan sildisälär dä sayıdan. Biz varız dillän, duhlan, cannan Neçin ki varız Allahtan Gagauzlar kaybetme dilär kendi dedelerindän verilmiş temelini kendi ruhunu hem Allahtan gelmä adetleri. Halkımız korudu asirdän-asira yıldan-yıla kendi özünü yolu tuttu uz sölener Dionis Tanasoglunun şiirindä :
- Çok geldin-uzun kervan
- Halkım gagauz
- Ama korudun inan
- Yolu tuttun uz...
Üçüncü taraftan geniş açıklaner şairlerin yaratmalarında vatan sevgisindä kalp acısı halkın topraan yaşanmış hem şindiki zorlukları. Bu fikiri uygun açıkladı bütün yaratmasında Todur Zanet Todur sair olarak ilk şiirlerindän sevdirdi kendini gagauz okuycularına neçinki herbir sırasında pak gagauz harakteri pak gagauz düülmesi (Ana sözü 15/06/98 s2)
Çok geçirdi zamannarda bizim bu memleket erlaşmäk, düzünmäk, enginnik, hem kıtlık, aaçlık kalkınmak, savaşlar. umut...Hepsi bunnar aaz mı çok mu gösteriler bizim şairlerin yaratmalarında zavallı toprak Aar soruşlar Bucaan sancıları gibi şiirlär açıklaner Todur Zanetin Akar Yıldız kiyadında
- Memleket kaç diiştirdin
- Bu erdä dedäm benim?
- Nekadar kahır çektin...
- (Memleket)
- Kim kaabatlı ? avtor kaldırer büünkü dar soruşlarımızı. Kimsey yok nicä olsun cuvapçı bu zararlara. Ama bitkidä avtor isteer açmadı bizim gözlerimizi
- Bu dünnedä
- Ne biz diil mi insan ?...
- Neçin diiliz hodul
- Ki uzak dedemiz
- Devlet da kurmuş
- Duşman ensemiş ?
Kendi memleketindän uzakta bulunan şairlerin yaratmalarında var büük bir darsımak duygusu kendi evi kendi duuma topraa için. Bu konu herbir yazıcıda buluner kim ana-boba evindän bir zamana ayırıldı.
- ...Darsıdım uzakta
- Ne sizleer o canım
- Sansın dilim hasta
- Neredän bu acı?
- Uzakta-uzakta
- Nereyi şindi çöktü duman
- Pelinni Bucakta
- Bir evdä var iki insan
- Petri Çebotar Uzaklıkta
Vatana sevgi Gagauz yazıcıların yaratmalarında çok geniş bir konu.İi bir kiyat ta yazılsa onun derinniini hem özelliini zor olacek açıklamaa. Bütün yayınlanan şiir kiyatlarında yarısından zeedisi şiirlerin yazılı ana toprak için ana dili için ana için Dünnenin en gözäl lafları en derin duyguları bunun uuruna koyulmuş.
Bir iş raatleer üreemizi gururumuza hoş geler ani ilk boy şairlerdän beeri dördüncü boy gençlerä kadar angıların peetleri başladı yayınlanmaa yada altıncı boy küçüklerimiz angıları bu gün kapleerlar gazeta sayfalarını ana tarafına sevgi duygularını kaybetmemişlär. Dünnä diişiler bu konu diişilmäz. Aramızda peetçi ilk üç şiirini yazdıysaydı onnarda ara ana vatan için.
Literatura
[diiştir | kaynağı değiştir]- Tudora Arnaut Gagauz'um Bucaktır yarim Ankara 1994
- Nikolay baboglu Tarafımın peetleri Kişinev 1988
- Petri Çebotar Gagauz Canayakın Kişinev 1989
- Petri Çobatar Gagauz Edebiatı (50-80-ci yıllarda XX-inci asirde) Kişinev 1993
- Lüba Çimpoeş Duygu başçesi Chişinau 2001
- Vasi Filioglu, Todur Zanet, Fedor Marinoglu
- Aydınnık Zamanersin Evim! Ürek dalgası Kişinev 1990
- Vasi Filioglu Ha tutunalım kol-kola 2004
- Gavril Gaydarcı Ana Tarafım Pietär Kişinev 1972
- Ekaterina Ganeva Çiçekli dünya 2002
- Todur Zanet Karımcalık Kişinev 1989
- Todur Zanet Zamanneersın evim Kişinev 1989
- Todur Zanet Akar yıldız Chişinau 1998
- İlkyaz türküleri Stihlar proza Kişinev 1989
- Dimitriy Kara-Çoban İlk laf Kişinev 1963
- Dimitriy Kara-Çoban Alçak sıcak altında Kişinev 1966
- Dimitriy Kara-Çoban Bayılmak Kişinev 1969
- Dimitriy Kara-Çoban Persengelär Kişinev 1970
- Dimitriy Kara-Çoban Tamannık Kişinev 1977
- Dimitriy Kara-Çoban Stihlär Kişinev 1984
- Dimitriy Kara-Çoban Seçme yaratmalar Ankara 2004
- Mina Kösä Kısmet Kişinev 1973
- Mina Kösä Kardaşlık Kişinev 1975
- Mina Kösä Topraan ürek düülmesi Kişinev 1983
- Mina Kösä Hazır ol Kişinev 1986
- Mina Kösä Umutlar Kişinev 1988
- Mina Kösä Sabanseersın gün Kişinev 1990
- Mina Kösä Dattım ömürdän Kişinev 1991
- Stepan Kuroglu Üüsek kuşlar Kişinev 1982
- Stepan Kuroglu Yol yıldızı Chişinau 2000
- Dionis Tanasoglu Çol türküm Kişinev 1966
- Dionis Tanasoglu Adamın işleri Kişinev 1969
- Dionis Tanasoglu Hoşluk Kişinev 1970
- Dionis Tanasoglu Gençlik türküleri Kişinev 1975
- Petri Yalancı Süünmäz yıldızlar Kişinev 1995
Yazılı
[diiştir | kaynağı değiştir]- Gagauz şairlerin yaratmalarında vatana sevgi
- Dr. Lübov Çimpoeş
- Moldova Bilimler Akademisi
- Gagauzoloji Bölüm Başkanı
- Kişinev
- Moldova
- Kibak Yakındoğu Üniversitesi
- XI Uluslalarası Edebiyat Şöleni
- (23-28 Ekim 2005 Bildirileri)
- Yakındoğu Üniversitesi