Nikolay Baboglu
Nikolay Baboglu — anılmış hem saygılı gagauz yazıcısı, poet, folklorcu.
Uşaklık
[diiştir | kaynağı değiştir]Duudu 1928-ci yılın Hederlez (may) ayın 2-dä bir çiftçi aylesindä Taraklı rayonun Tatar-Kıpçak küüyündä (büünkü gündä Kıpçak Gagauziyanın Çadır rayonunda bulunêr). Bobası – İgnat Panteleeviç, (sokakça – Rusinin Mitinin Miyalın Panaüdun Nati). Anası – Fedora Nikolaevna da çeker bir eski kıpçaklı familiyasından – Kazancılardan, ama sokakça ona deyärmişlär Tudora bulü. Bu bir pek akıllı karıymış, hiç şkolaya gitmedään, üürenmiş ötää-beeri yazmaa-okumaa, laf ustasıymış, bilirmiş çok eski gagauz türkülerini, çok maani, masal. Nikolay Baboglunun bobası da gagauzçadan başka lafedirmiş bulgarca, romınca, rusça, ama yazmaa-okumaa bilirmiş az – sade kendinä kadar. Uşaklarını sa beşini da (iki kız, üç da ool) çalışmış versin üürenmää üüsek şkolalara. Nikolay içerdä en büüyüymüş, onun küçüklüündä taa saamış boba tarafından Marinka malisi, o da bir kıpçaklı anılmış soylarındanmış - Songrollardan. Malisi Nikolayı büütmüş kendi dilindä eski gagauz sallangaç türkülerinnän hem maanilerinnän. Onnar hem dedelerindän kalma adetlär brakmışlar gelän gagauz yazıcının canında derin izlär.
Nikolay Baboglu 1940 yılda başarêr Kıpçakta başlankı şkolasını da ertesi yılın, güzün, onu vererlär ileri dooru üürenmää İsmayıl kasabasında bir klise şkolasına. Burada sekiz klas başardıktan sora, Nikolay olaceydı klise izmetçisi. Ama o vakıtlarda gidärmiş ruslan nemşe arasında o büük cenk, onun yalını 1944 yılda döner bizim Basarabiya topraklarına. İsmayılda şkola daalêêr, Nikolayın da üürenmesi 4-cü klasta kalêêr yarım. O geler İsmayıldan evä, Kıpçaa.
Sovet küvetleri isteerlär diriltmää şkolaları da bu üzerä çaarêrlar üüredicilää herbirini, kim kiyat biler. Kim kayıl olêr üüredici işlemää, onnarı almêêrlar askerä - cengä. Nikolay Baboglu da 1944-tä, açan taa yokmuş bütün 16 yaşında, olêr Kıpçakta üüredici 1-ci klasıta.
Gençlik
[diiştir | kaynağı değiştir]1944-tän 1950-ci yıla kadar o hem üüredicilik eder, hem dışardan üürener Kahul pedagogika şkolasında, 1953 yılda başarêr onu. Taa sora, hep dışardan, başarêr Kişineuda devlet universitetini moldovan dili fakultetini.
Pek derin silinmäz bir iz brakêêr N.Baboglunun üreendä 1946-1947 yıllar, aaçlık vakıdı. Açan o kendi birinci klasına yıl başında yazêr 36 uşak da üürenmäk yılın sonunda 1947-dä, mayda, kalêr sade 4 uşak. Öbürleri 32 küçüklär o kışın ölerlär üüredicinin gözü önündä, baara-baara aaçlıktan. Bu tragediyayı yazıcı büük acıylan kendi kiyadında “Bir öykümüz var”.
N.Baboglu olêr diil sade bir käämil üüredici, etişer Kıpçakta şkolada zavuç, sora da direktor, işleer Kıpçakta hem Kongazda, taa sora etişer bütün Moldova respublikanın şkolalar üstünä ministr yardımcısı. Üürediciliklän barabar çok çalışkan N.Baboglu hiç bir da gün brakılmêêr yazıcılıktan. O yazêr ana dilindä gagauzça peet, poema, annatmalar, pyesa.
Üüretmäk işleri için 1961 yılda Nikolay Babogluya devlet verer medali “Za trudovuyu doblesty”. Taa sora 1996 yılda yazıcılık işleri için Moldova devletindän kableder medali “Pentru meritul çivik”. Büün N.Baboglu taşıyêêr “Gagauziyanın saygılı vatantaşı” adını.
Übür yaratmaları
[diiştir | kaynağı değiştir]N.Baboglu dener kendisini dramaturgiyada da. Onun biricik pyesası “Mumnar saalık için” kaldırêr ölä büük problemalar, ani çıkêrlar dar gagauz halkın yaşamasından. O problemalar zeetläärdilär bütünnä Sovetlär Birliini hem Dünnääyı dä.
N.Baboglu için laf olmaz bütün, eer anmasak onun publiţistika janralarını da. Bu janrada da o gösterdi kendisini nicä bir büük usta. “Kak больно” kiyadında, ani çıktı 1989-cu yılda peydalandı N.Baboglunun bir yazısı “Bir halkın tragediyası”, neredä çok becerikli hem derin bilmäklän gösterili gagauz halkın uzun çalılı yolu büünkü günnerä, onun pek zoor savaşı kendi insannıını tutmak için, onun durmamayca uzanması aydınnaa, kulturaya. Hep yukarda anılmış temalara yazıları peydalandılar “Ana sözü” gazetasında: “Gagauz eri gagauz dilsiz”, “Latin grafikasına yolumuz”, “Yazımız – üzümüz”. Sora genä Afgan cenginä karşı, ayırı bir kiyatçıkta, çıkêêr yazıcının yazısı “Kardaşlanmışlar”. N.Baboglunun publiţistika yazıları, statyaları, nasaatları, neredä o açıklêêr istoriya, literatura, folklor, etnografiya, üüredicilik temalarını, toplu “Publiţistika yazılarından” kiyatta, çıktı 2000 yılda.
2003 yılda N.Baboglunun tiparlanêêr iki kiyadı: “Güz çiçekleri”. Seçmä şiirlär” hem “Gagauzların kaderi”. Povesti”. Taa sora 2006 yılda basılêr onun uşaklar için annatmaları. Kıyadın adı “Bucaan tarafında. Gani”.
Şindi tiparda hazır onun eni kiyadı “Uzak yollarım”. Seçmä yaratmalar”. Bu kiyatta basılacek peetlär, poemlar, pyesa hem annatmalar.