Gagauz alfaviti
XX asırın evellärindän ileri gagauz dili diildi bir yazılı dil. Aazdan tekstleri (en çok din için) yazmaa kullanılêrdi urum (grek) alfaviti. XIX asrın bitkiylerindä aaraştırmacı V.A.Moşkov tiparladı gagauzça tekstler toplusun Bilimner Akademiyasın türkologiya alfavitindä. Bu alfavitin temelindä durêrdi kirillița hem orada bulunêrdi bukvalar: а, б, в, г, д, е, ж, з, j, i, к, л, м, н, о, п, р, с, т, у, ф, х, ц, ч, ш, ы, џ, ӡ, l, h, ā, ē, ī, ō, ӯ, ы̄, ö, ȫ, ÿ, ä, ǟ.
1909 - 1912 yıılarda üüredici Mihail Çakir gagauz dilinä çevirdi bir kaç din kiyatlarını. O kullandı alfaviti angısı pek aaz seçilerdi rus alfavitinnän. Bu yazıda pay almadı щ bukvası, hem oraya erleştirdi eni digrafları дж, i, аа, ее, оо, ии, ыы, юю. 1932—1938 yıllarda M. Çakir tiparladı gagauz dilindä taa iki kiyat, angılarında bu kerä kullandı romın temelli latin alfaviti. Eni alfavitin içersindä bulunêrdi bukvalar a, â, ă, b, c, d, e, f, g, h, i, î, j, l, m, n, o, p, r, s, ş, t, ţ, u, v, ƶ, hem di-, tri- hem tetragraflar: aa, ââ, ee, ea, eaea, ii, ia, îa, ăă, io, ioio, iu, iuiu, oo, uu, ce, cea, ci, cia, cio, ciu, dj.
1957 yılında SSR Moldova Üüsek Soveti verdi ukaz angisinä görä yaratıldı kiril temelli gagauz alfaviti. Bu alvafittä pay aldı rus alfavitin bütün bukvaları hem digraflar аь, оь, уь. Ama digrafların kullanılması yazıda çıkardı bir takım raatsızlıklar onuştan onnarın erinä erleştirildi bukvalar ä, ö, ÿ. 1968-ci yıllarda gagauz alvafitinä kondu bukva ӂ.
Bölä gagauz alfaviti kabletti aşaadaki formanı:
| А а | Ӓ ӓ | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё |
| Ж ж | Ӂ ӂ | З з | И и | Й й | К к | Л л | М м |
| Н н | О о | Ӧ ӧ | П п | Р р | С с | Т т | У у |
| Ӱ ӱ | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ |
| Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Bu alfavittä şkollarda üüredildi bilimner, tiparlandı çok sayıda üüredicilik hem artistik literatura.
1990-cı yılların ortalarında gagauz yazısı geçti ofițial latin temelinä:
| А а | Ä ä | B b | C c | Ç ç | D d | Е е | F f |
| G g | H h | I ı | İ i | J j | K k | L l | M m |
| N n | O o | Ö ö | Р р | R r | S s | Ş ş | T t |
| Ţ ţ | U u | Ü ü | V v | Y y | Z z |
2007-ci yıl iyül ayın 28-dä Gagauziyanın baş kasabasında Komratta “Ofiţial gagauz yazısının 50-ci yıldönümü” yortusu bakıldı. Bu yortu çerçevesindä iki büük meropriyatiye oldu: “Ana dili – gagauz kulturası” Halklararası festivali; Ofiţial gagauz yazısının 50-ci yıldönümünä baaşlanan “Halkın en paalı zenginnii – onun ana dili, angısında o yzêr, lafeder, düşüner” adlı Halklararası konferenţiya.
İlktän, Gagauziya İspolkomu uurunda birär tanıtım oyunu gösterip, festivalä katılan ansamblilär Komratın Lenin sokaandan paradlan geçtilär. Sorada Komradın Kultura Binasının önündä bir büük horu yaptılar.
Festivalin açılışında Gagauziya Başkanı Mihail Formuzal hem Moldovadan, Türkiyädän Belarusdan musaafirlär festivalä katılannara kutlama sözlerinnän danıştılar. Sora da konţert başladı. Gagauziya Radio Televideniyası konţert cannı efirdä verdi.
Literatura
[diiştir | kaynağı değiştir]- Мошков В. А. Гагаузские тексты, издание Известия Общества археологии, истории и этнографии, Казань, 1895, том XIII, вып. II
- Правила орфографии гагаузского языка, Кишинёв, 1958
- Ceachir M. Dictionar gagauzo (tiurco) – român, Chişinău, 1938