Mihail Çakir
Mihail Çakir — anılmış gagauz aydınnadıcısı, protoierey.[1]
Duudu 1861-ci yılın çiçek ayın 27-dä eski stilä görä (hederlez ayın 9-da yeni stilä görä), Çadırda, Gagauziyada. Çekiler bir eski gagauz senselesindän, onun dedeleri 1790-cı yılda gelmişlär Basarabiyaya, ilktän oturmuşlar Prut boyuna yakın, sora geçmişlär şindiki Çadır-Lunga kasabanın yerinä.
Tamannandıynan yaşları, çocuu vermişlär Kişnova popaz üürenmää. İlkin o başarér gimnaziyeyi, sora, 1881-dä, - seminariyayı. Üürenärmiş o pek islää, onuştan brakmışlar onu işlemää popaz hem üüredici Kişnovda.
Ozamandan beeri çekeder onun uzun hem bereketli çalışması. Üüredicilik işindän kaarä, o çevirmiş molduvancaya hem gagauzçaya çok klisä kiyadı, toplamış laflık h.b. 1907-ci yılda tipardan çıkmış onun 'Rusça-molduvanca laflıı'. O laflık en doluymuş, en isläämiş kendi vakıdında. Ona girmiş yakın 22 bin laf, onda var bir eklenti - türlü rusça-molduvanca lafetmeklär.
Çok savaştı M. Çakir aydınnatmaa kendi gagauz halkını. O, ilk çeketti yazmaa ana dilindä, çıkardı üzä bir alay kiyat. 1907-ci yılda o başléér seftä tiparlamaa gagauzça bir gazeta. O gazeta için var yazılı, ani o çıkarmış, ama bibliotekalarda bulunméér baari bir nomer.
M. Çakir çalıştı aaraştırmaa gagauzların istoriyasını. Otuzuncu yıllarda jurnalda 'Viaţa Basarabiei' o tiparladı romınca birkaç statya gagauzların evelki yaşaması için. 1934-cü yılda çıktı ayırı onun broşürası 'Basarabiyalâ gagauzlarân istoriyasâ'. Bu kiyat kapléér gagauz literaturasında bir nışannı yer - o ilk yaprak haliz dilimizdä. Beki, bilgilik tarafından o biraz eskidi, ama hep okadar pek meraklı iştir büünkü okuyculara.
1938-ci yılda çıktı M. Çakirin gagauzça-romınca laflıı. Gagauz dilin istoriyasında o ikinci laflıktı. Ama gagauzça-rusça laflık, angısını çıkardı 1904-cü yılda rus bilim adamı Valentin Moşkov, - o bilgi materiallarına bir eklemäkti, insana o yetişmedi. M. Çakir sa kendi laflıını hazırladı maasuz halk için.
M. M. Çakir geçindi 1938-ci yılda, sentäbrinin 8-dä. Gömülü o Kişnovda, merkez mezarlıında, neredä 2011-ci yılda dekabrinin 12-dä onun büstu koyuldu. Bütün yaşamasında o, klisedän kaarä, gagauzlaa izmet etti hem çok çalıştı gagauzların kulturasına, istoriyasına hem biliminä.
Onun kiyatları (bibliografiya P. Çebotara görä)
[diiştir | kaynağı değiştir]- Русско-молдавский словарь. – Кишинёв , 1907.
- Klisä dua kitabı. 1-ci basım – Kişinöv, 1908; 2-ci basım – Kişinöv, 1935; 3-cü basım - Saloniki, 2001.
- Evangeliya gagauzça-türkçä. – Kişinöv, 1909.
- Allahlı liturgiya. – Kişinöv, 1911.
- Eski Baalantının Ayozlu istoriyası. – Kişinöv, 1911.
- Saatlar hem psaltirin psalomnarı. – Kişinöv, 1912.
- Eni Baalantının Ayozlu istoriyası. – Kişinvö, 1912.
- Klisä istoriyası kısadan. – Kişinöv, 1912.
- Akafist hem moleben Cümledän ayoz Allah duudurana (Panaiya). – Kişinöv, 1912.
- Ay (Ayozlu) Evangeliya. – Kişinöv, 1933.
- Originea Gãgãuzilor // Viața Basarabiei. – 1933. – N9. – p. 15-24; 1934, - N5. – p. 3-20.
- Besarabiyalı gagauzların istoriyası. – 1-ci basım - Kişinêu, 1934; 2-ci basım - Kişinöv, 2005.
- Psaltir gagauzça (türkçä) gagauzlar için hem türklär için. – Kişinöv, 1936.
- Klisä Evangeliyası. – Kişinöv, 1937.
- Laflık gagauzça (türkçä) hem românca (moldovanca) Besarabiyalı gagauzlar için. – Kişinöv, 1938.
Kullanılmış kiyatlar
[diiştir | kaynağı değiştir]- ↑ Kapaló, James A. (2011). Text, Context and Performance: Gagauz Folk Religion in Discourse and Practice. Brill. Pp. 47–84. ISBN 978-90-04-19799-2.