Türkiye

Vikipediya saydından
(Türkiyä sayfasınnan yönnendirildi)
Türkiye Respublikası
Türkiye
Bayrak Gerb
Bayrak

Gerb

Milli Gimna: 
İstiklâl Marşı
Konum
Türkiye (eşil)
Baş kasaba Ankara
Ofiţial dil(lär) Türk dili
Etnik gruppalar  Türklär, Kürtlär, Zazalar, Rumlar, Lazlar...
Millet Türkiyelilär
Devlet kurumu Respublika
 - Prezident Recep Tayyip Erdoğan
 - President Yardımcısı Cevdet Yılmaz
 - Parlament Prezidenti Numan Kurtulmuş
 - Konstituțiya Sudu Prezidenti Zühtü Arslan
Yasama organı Türkiye Büük Millet Parlamentı
Kuruluş
 - Osmannı İmperyasının Kuruluşu y. 1302
 - Respublikanın Kuruluşu 29 Canavar ay 1923
Toprak
 - Toplam 783.562 km² 
303 mil²
 - Su (%) 2,03
İnsannar
 - 2024 tahmini 86.063.836[ (18.)
 - İnsannar sıklıı 111/km²  (İnsannar sıklıı sırası)
43/mil²
GSYİH (SAGP) 2023
 - Toplam $3.613 trilyon[1] (11.)
 - Kişi başına $41,887[1] (46.)
GSYİH (düşük) 2023
 - Toplam $1.154 trilyon[1] (17.)
 - Kişi başına $13,383[1] (65.)
Gini (2019) 41.9 [2] (51.)
İGE (2021) 0.838 (48)
Para Türk lirası (TRY)
Saat Kuşaı TSİ (UTC+3)
Takvim gg/aa/yyyy (miladi)
Trafik akışı sağ
Telefon kodu +90

Türkiye (Türkiye Respublikası; Türk dili: Türkiye Cumhuriyeti) — hem Evropa hem Aziyada bir devlet. Poyrazbatıda Bulgariya, batıda Grețiya, poyrazdouda Gruziya, douda Armeniya, İran hem Azerbaycanın exklav topraı Nahçıvan, üülendouda isä İrak ve Suriye komşusudur. üülenini Kipra adası hem Akdeniz. Batısını Ege Denizi ve poyrazını Karadeniz çevrelêr. Marmara Denizi isä İstanbul Buazı hem Çanakkale Buazı ile birlikte Anadoluyu Trakiyadan yani Aziyayı Evropadan ayırır. Türkiye, Evropa hem Aziyanın kavşak noktasında yer alması sayesindä önemli bir geostrategik güce sahiptir.

Bir respublika olan Türkiyenin var 81 ili. Parasına söylenêr Türk lirası. Baş kasabası Ankara Anadolunun ortasında bulunar. En büük kasabası İstanbuldur hem devletin ekonomik baş kasabasıdır. Respublikası 1923 yılında Türkiye Büük Millet Parlamentı tarafından yaradıldı büünkü gündë pek anêlän Mustafa Kemal Atatürkün yardımınnan. Bundan öncä Osmannı Devleti hem Osmannı padişaaları bulunardı bu topraklarda.

Modern Türkiyede bulunär pek türlü klimat angısı kolärär pek hayvannın, kuşların, otların ve aaçların yeşêrmää.

İstoriya[diiştir | kaynağı değiştir]

Antik Anadolu[diiştir | kaynağı değiştir]

İlk imperiya Anadoluda Hittitlärdi. Hittitlär lafedärdilär bir dil İndi-Evropalı dillärdän. Anadoluda üüsek bir kultura kurdular amma Deniz İnsannarı yıktılar bu devleti. İisusdan oncä 1950-den bu yana Anadoluda bulunardı pek devlet. Hem Armiyanlar hem Assirilär yaşadı bu topraklarda taa Babillär bu toprakları alana kadar. Onnardan soram büük imperiyalar kuruldu. Grek devletläri ve Roma, Bizans, Selçuk ve Mongol İmperyaları hükmettilär buraları.

Osmannı Devleti[diiştir | kaynağı değiştir]

Mongol İmperyasının çökmääsinin ardınan Osman Gazi adında bir kimse kurdu eni bir imperya angısı kullandı Osmanın adını. Bu imperya oldu dünnääda en büüklärdän. Osmannılar müslamannardı bundan deyin yönettilêr bu toprakları İslam zakonlarınnan amma tanıdı hristian topluluklara da haklar, ani kendi dinlerini yaşasalar.

Birinci Dünnää Cenginde Osmannılar pek savaştılar amma kaybettilär Rusiyaya, Büük Britanyaya, Franțiyaya karşın. Bu cenk pek etkiledi Osmannıları ki büük kasabaları bu devletlär tarafından elä geçirildilär. Osmannılar pay tutardı Merkez Güçlärinnen, bundan deyni istedilär Germaniyaylan barabar Osmannılarlan anlaşmaa oturmaa amma baamsızlıını korumaa isteen Atatürk, İsmet İnönü, Adnan Adıvar hem başka generallär buna karşın çıktılar ve başlattılar Türkiye Baamsızlık Cengini. Bu cenklen Türkiye topluluu savaştı pek hem kazandılar kendi baamsızlıklarını.

Türkiye Respublikası[diiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye Baamsızlık Cenginin ardınan istedi bu önemni insannar bir respublika kurmaa hem 29 Canavar ayı 1923-dä yaptılar bir diişiklik konstituțiyada, angısı yaptı devleti bir respublika. Bundan bir ay öncä isä kaldırdılar imperyayı Osmannı padişaanı göndererek Türkiyeden.

Büünkü güne kadar yaşadı Türkiye pek olay. İkinci Dünnää Cengine girmedi ki bu, insannarına islää oldu. Cenkten soram o vaktin prezidenti İsmet İnönü kolärdi kendi partiyasından başka partiyaları kurmaa. 1946 yılında yapıldı ilk seçim, angısında katıldı Demokrat Partiya seçime. Söylêrler o yılın seçiminde yapıldı pek hile, bundan deyin Demokrat Partiyayı destekleen insannlar ve öndercinerläri pek güç kazandı 1950 seçiminde hem öndercinerleri Celal Bayar prezident, Adnan Menderes başbakan oldu.

10 yılın ardınan 1960-da armiya elä geçirdi kuvveti ve bir yıl yönetti tüm devleti. Bu bir yılda astılar başbakanı (Adnan Menderes) ve iki bakanı. 1961 yılında isä dönüldü demokraţiyaya. Bundan soram geldi kuvvetä genä İsmet İnönü, soramınan isä Süleyman Demirel oldu başbakan amma armiya 1971-de istedi Demireldän görevini bırakmaa. 1973-dä genä dönüldü demokraţiyaya amma sürdü pek kısa. 1980-de armiya son keret elä geçirdi kuvveti amma sürdü üç sene. 1983-de seçildi Turgut Özal başbakanna ve soram oldu prezident. Onun dönemindä yaşadı Türkiye pek diişiklik. Kolêrdi pek şeyi, nice gasudartva artık kontrol etmêêcekti insannar ne kadardan satacaklar, kolêrdi insannara dolar gibi para almaa hem pek şeyi Türkiyede satmaa, angini yasaktı sokmaa Türkiyeye.

Taa Bilgiler[diiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye
Türkiye
Türkiye
Türkiye
Türkiye
Türkiye
Türkiye
Türkiye
Alanya, Antalya, Türkiye
Türkiye
Türkiye
  • Kumsal: 8,333 km
  • Trakiya: 24.370 km² dir.
  • Klimat:
    • Suuk klimat
    • Karadeniz klimatı
    • Akdeniz klimatı
  • En alçak noktası: Akdeniz 0 m
  • En üüsek noktası: Aarı Tepe 5,165 m
  • Madeemler: Demir, Bakır, Kurşun, Kömür, Bor, Ak şufa, Krom, Uranium, Neft, linyit
  • Sulu toprak: 52,150 km² (2003)
  • Tabiat olayları, sel, teprem
  • İnsannar artmaa: % 1,47 (2018)
  • Uşak ölüm: %6 (17 yaş altı) (2014)
  • Ömür Hepsi insannar: 78 yıl (2017)
  • Erkekler: 75,3 yıl (2017)
  • Kadınnar: 80,8 yıl (2017)
  • Uşak sayısı: 1.92 uşak/kadın (2006)
  • HIV/AIDS (hepsi): 3356 kişi (2018)
  • Dinner: İslam % 99.8, Başka dinner: % 0.2 (Hristian, Şamanizm, Çıfıt başka)
  • Okumaa: 6 yaş üstü
  • İnsannar hepsi: %97
  • Erkekler: % 99.1
  • Kadınnar: % 94.8 (2018)
  • Kanon (Zakon): 7 Kasım ay 1982
  • İş gücü: 32 274 milion (2018)
  • İşsizlik: % 11 (2018)
  • Üniversitet: 181 (2018)
  • İndüstri: Tekstil, imek, avtomobil, maadem, çelik, neft, yapı, ekincilik, turizma
  • Telefon hatları: 18.978 milion (2005)
  • Radio istaţionnarı: AM 16, FM 107, kısa dalga 6 (2001)
  • Radiolar: 11.3 milion (1997)
  • Televizor istaţionnar: 635 (1995)
  • Televizionnar: 20.9 milyon (1997)
  • İnternet servis saalayıcıları: 22 (2000)
  • İnternet kullanıcıları: 54.3 milyon (2018)
  • Demiryolu: 8,697 (2005)
  • Karayolu: 450.000 km (2004 )
  • Su yolu: 1,200 km (2005)
  • Boru gaz yolu: 4,621 km;
  • Neft yolu: 3,543 km (2006)
  • Aeroport: 120 (2006)

Türkiye bölgeleri[diiştir | kaynağı değiştir]

  • Marmara Bölgesi % 8,5,
  • Ege Bölgesi % 12,
  • Akdeniz Bölgesi % 16,
  • İç Anatoliya Bölgesi % 18,
  • Karadeniz Bölgesi % 18,
  • Günduusu Anatoliya Bölgesi % 21,
  • Üülen günduusu Anatoliya Bölgesi % 7,5

Türkiye 81 Rayon[diiştir | kaynağı değiştir]

Komşuları[diiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye kara sınırları hepsi: 2.875 km

Türkiye Gölleri[diiştir | kaynağı değiştir]

  • Van Gölü 3.713 km²
  • Tuz Gölü 1.500 km²
  • Beyşehir Gölü 656 km²
  • Eğridir Gölü 468 km²
  • Akşehir Gölü 353 km²
  • İznik Gölü 298 km²
  • Sapanca Gölü 46.9 km²
  • Salda Gölü 43,7 km²

Türkiye Limannarı[diiştir | kaynağı değiştir]

  • Gemlik, Hopa, İskenderun, İstanbul, İzmir, Kocaeli (İzmit), İçel (Mersin), Samsun, Trabzon, Sinop, Güllük

Türkiye Adaları[diiştir | kaynağı değiştir]

  • Gökçeada 279 km²
  • Marmara Adası 117 km²
  • Bozcaada 36 km²
  • Uzunada 25 km²
  • Alibey 23 km²
  • Paşalimanı 21 km²
  • Avşar 21 km²
  • Heybeliada 2.3 km²

Türkiye Literaturası[diiştir | kaynağı değiştir]

  • Nasreddin Hoca
  • Abdullah Bosnevi
  • Yunus Emre
  • Hacı Bektaşi Veli
  • Pir Sultan Abdal
  • Abdi
  • Karacaoğlan
  • Tatavlalı Mahremi
  • Edirneli Nazmi
  • Dadaloglu
  • Gevheri
  • Seyrani
  • İmadeddin Nesîmî
  • Fuzûlî
  • Erzurumlu Emrah
  • Bâkî
  • Hoca Dehhani
  • Nef‘î
  • İmadeddin Nesîmî
  • Nedîm
  • Şeyh Gâlib
  • Adem Dede
  • Evliya Çelebi
  • Kâtip Çelebi
  • Yirmisekiz Mehmed Çelebi
  • Aşık Çelebi
  • Ziya Paşa
  • Şemsettin Sami
  • Namık Kemal
  • Ahmed Midhat Efendi
  • Tevfik Fikret
  • Cenap Şahabettin
  • Halid Ziya Uşaklıgil
  • Ahmet Haşim
  • Yakup Kadri Karaosmanoglu
  • Ömer Seyfettin
  • Ali Canip Yöntem
  • Mehmet Emin Yurdakul
  • Halide Edip Adıvar
  • Reşat Nuri Güntekin
  • Faruk Nafiz Çamlıbel
  • Mehmet Fuad Köprülü
  • Cevat Şakir Kabaağaçlı
  • Ahmet Hamdi Tanpınar
  • Orhan Kemal
  • Murathan Mungan
  • Orhan Hançerlioğlu
  • Samim Kocagöz
  • Samiha Ayverdi
  • Tarık Buğra
  • Yusuf Atılgan
  • Yaşar Kemal
  • Fakir Baykurt
  • Bilge Karasu
  • Oğuz Atay
  • Tomris Uyar
  • Ahmet Altan
  • Kemalettin Tuğcu
  • Elif Şafak
  • Memduh Şevket Esendal
  • Kenan Hulusi Koray
  • Sait Faik Abasıyanık
  • Kemal Tahir
  • Haldun Taner
  • Aziz Nesin
  • Suut Kemal Yetkin
  • Sabahattin Ali
  • Kemal Bilbaşar
  • Cemil Meriç
  • Ruşen Eşref Ünaydın
  • Nurullah Ataç
  • Behçet Necatigil
  • Necati Cumalı
  • Ahmet Kutsi Tecer
  • Şevket Süreyya Aydemir
  • Mehmet Emin Yurdakul
  • Ziya Gökalp
  • Orhan Veli Kanık
  • Oktay Rıfat Horozcu
  • Melih Cevdet Anday
  • Nazım Hikmet
  • Rıfat Ilgaz
  • Cemal Süreya
  • İlhan Berk
  • Turgut Uyar
  • Edip Cansever
  • Ece Ayhan Çağlar
  • Sezai Karakoç
  • Tevfik Akdağ
  • Ülkü Tamer
  • Neyzen Tevfik
  • Ahmet Haşim
  • Yahya Kemal Beyatlı
  • Abdülhak Şinasi Hisar
  • Orhan Seyfi Orhon
  • Enis Behiç Koryürek
  • Halit Fahri Ozansoy
  • Yusuf Ziya Ortaç
  • Muammer Lütfi
  • Necip Fazıl Kısakürek
  • Ayfer Tunç
  • Vasfi Mahir Kocatürk
  • Sabri Esat Siyavuşgil
  • Cevdet Kudret
  • Yaşar Nabi Nayır
  • Ahmet Muhip Dıranas
  • Cahit Sıtkı Tarancı
  • Ziya Osman Saba
  • Faik Baysal
  • Salah Birsel
  • Özdemir Asaf
  • Abbas Sayar
  • Can Yücel
  • Attilâ İlhan
  • Güven Turan
  • İsmet Özel
  • Yekta Kopan
  • Cem Uzungüneş
  • Mehmet Altun
  • Mehmet Erte
  • Küçük İskender
  • Murat Gülsoy
  • Ali Püsküllüoğlu
  • Aşık Veysel Şatıroğlu
  • Aşık Mahzuni Şerif
  • Hüseyin Nihal Atsız
Sıra Kasaba 2000 2007 2009 2018 Yıllık insannar artmaa (%)
1 İstanbul 10.033.478 12.573.836 12.915.158 15.067.724 +1.51
2 Ankara 4.007.860 4.466.756 4.650.802 5.503.985 +1.08
3 İzmir 3.387.908 3.739.353 3.868.308 4.320.519 +1.32
4 Bursa 2.106.687 2.439.876 2.550.645 2.994.521 +1.95
5 Antalya 1.726.205 1.789.295 1.919.729 2.426.356 +2.59
6 Adana 1.854.270 2.006.650 2.062.226 2.220.125 +0.16
7 Konya 2.217.969 1.959.082 1.992.675 2.205.609 +1.16
8 Şannıurfa 1.439.956 1.523.099 1.613.737 2.035.809 +2.49
9 Gaziantep 1.293.849 1.560.023 1.653.670 2.028.563 +1.14
10 Kocaeli 1.203.335 1.437.926 1.522.408 1.906.391 +1.22
11 Mersin 1.668.007 1.595.938 1.640.888 1.814.468 +1.14
12 Diyarbakır 1.364.209 1.460.714 1.515.011 +1.48
13 Hatay 1.232.910 1.386.224 1.448.418 +2.48
14 Manisa 1.260.169 1.319.920 1.331.957 +1.15
15 Samsun 1.203.681 1.228.959 1.250.076 +1.32
16 Kayseri 1.049.659 1.165.088 1.205.872 +1.81
17 Balıkesir 1.076.347 1.118.313 1.140.085 +0.86
18 Kahramanmaraş 1.008.069 1.004.414 1.037.491 +0.79
19 Van 877.524 979.671 1.022.310 +1.78
20 Aydın 953.006 946.971 979.155 +1.41
21 Denizli 843.122 907.325 926.362 +0.92
22 Sakarya 746.060 835.222 861.570 +1.20
23 Muula 717.384 766.156 802.381 +1.38
24 Tekirdaa 626.549 728.396 783.310 +1.62
25 Erzurum 942.340 784.941 774.207 -0.09
26 Trabzon 979.295 740.569 765.127 +2.15
27 Eskişehir 706.009 724.849 755.427 +1.84
28 Mardin 705.098 745.778 737.852 -1.71
29 Malatya 853.658 722.065 736.884 +0.42
30 Ordu 887.765 715.409 723.507 +0.58
31 Afyonkarahisar 812.416 701.572 701.326 +0.56
32 Sivas 752.828 638.464 633.347 +0.35
33 Tokat 828.027 620.722 624.439 +1.17
34 Zonguldak 615.299 615.890 619.812 +0.10
35 Adıyaman 623.811 582.762 588.475 +0.58
36 Kütahiya 656.716 583.910 571.804 +1.04
37 Elazıı 572.993 541.258 550.667 +0.56
38 Çorum 597.065 549.828 540.704 -0.86
39 Aarı 528.744 530.879 537.665 +1.03
40 Batman 446.719 472.487 497.998 +2.54
41 Yozgat 682.919 492.127 487.365 +0.65
42 Çanakkale 464.975 476.128 477.735 +0.62
43 Osmaniye 463.196 452.880 471.804 +1.52
44 Şırnak 354.061 416.001 430.424 +0.26
45 Giresun 524.010 417.505 421.860 +0.02
46 Isparta 514.379 419.845 420.796 +3.27
47 Muş 453.654 405.509 404.484 +0.04
48 Edirnä 402.606 396.462 395.463 +0.20
49 Aksaray 400.145 366.109 376.907 +1.70
50 Kastamonu 376.725 360.366 359.823 -0.16
51 Niide 348.081 331.667 339.921 +0.43
52 Uşak 322.654 334.115 335.860 +0.52
53 Düzce 289.442 323.328 335.156 +1.99
54 Kırklareli 328.461 333.256 333.179 -1.11
55 Bitlis 388.678 327.886 328.489 +0.48
56 Amasya 365.231 328.674 324.268 +0.18
57 Rize 365.938 316.252 319.569 +0.04
58 Kars 327.056 312.205 306.536 -1.79
59 Siirt 264.778 291.528 303.622 +1.26
60 Nevşehir 309.914 280.058 284.025 +0.82
61 Kırıkkale 383.508 280.234 280.834 +0.54
62 Bolu 270.654 270.417 271.454 +0.95
63 Hakkari 235.841 246.469 256.761 -0.70
64 Bingöl 255.395 251.552 255.745 -0.13
65 Burdur 256.803 251.181 251.550 +1.66
66 Karaman 243.399 226.049 231.872 +0.75
67 Kırşehir 253.239 223.170 223.102 +0.16
68 Karabük 225.102 218.463 218.564 +1.07
69 Erzincan 315.806 213.538 213.288 +1.25
70 Yalova 168.593 181.758 202.531 +2.59
71 Bilecik 194.326 203.777 202.061 +4.60
72 Sinop 225.574 198.412 201.134 +0.17
73 Çankırı 269.579 174.012 185.019 +5.06
74 Bartın 184.178 182.131 188.449 +1.66
75 Iıdır 168.634 181.866 183.486 -0.29
76 Artvin 191.934 168.092 165.580 -0.60
77 Gümüşhane 186.953 130.825 130.976 -0.29
78 Kilis 114.724 118.457 122.104 +0.91
79 Ardahan 133.756 112.721 108.569 -3.27
80 Tunceli 93.584 84.022 83.061 -3.91
81 Bayburt 97.358 76.609 74.710 -1.27
Türkiye 67.803.927 70.586.256 72.561.312 82.003.882 +1.47

[3]

Türkiye
İnsannar
Yıl Nüfus Yıllık artmaa(%)
1927 13.648.987 -
1935 16.158.567 2,13
1940 17.821.543 1,98
1945 18.790.987 1,07
1950 20.947.155 2,20
1955 24.065.543 2,81
1960 27.755.532 2,89
1965 31.391.651 2,49
1970 35.605.653 2,55
1975 40.348.789 2,53
1980 44.737.321 2,09
1985 50.664.654 2,52
1990 56.473.653 2,19
2000 67.804.543 1,85
2007 70.586.256 0,58
2008 73.517.100 1,32
2018 82.003.882 1,47