Çingenäyka
Çingenäyka O yılın olduydu bir erken yaz. Havalar dururdu serin, ama olurdu sıcak günnär da, açan yakışırdı gezmää yalnaak. Aylak insannar çıkırdılar küüdän da sevinirdilär güneşli havalara hem eni çaarılmadık kalabalaa, ani gelmişti bizim küüyümüzä. Bän seftä gördüüdüm bölä çingenä kalabalıı da, başka uşaklarlan bilä, yaklaşıp by fasıl insannara, saatlarlan bakardım onnara.
Erleşmişti onnar ayrıca bizim küülü insannardan, kolvermiştilär bir beygirli, iki beygerli taligaları da sade beygirleri kenara otlasınnar. Şatranın taligasında vardı onnarın tertipleri: çekiçlär, örslär, kerpidennär, körüklär. Läzım olduynan çilingirlik yapmaa üflärdilär körükleri, cangırdadardılar çekiçlerini. Bizä da, küülü uşaklara, pek meraklıyadı, ne yapêr onnar. Ama tezdä biz bıkardık da sauşurduk evlerimizä, kalardı çingenä uşakları. Sıcaklarda yarı giimni onnar çıkardılar kenara, kaçınırdılar, düüşürdülär. Üülendän sora kenarda kalırdı sade uşaklar kendi oyunnarınnan, dartışmalarınnan, çingenäycä baarışmalarınnan.
Çingenäykalar – karılar yamalı rubalarlan, ellerindä türlü sülüklärlän gidärdilär küü içindä da, orada fal atıp, insanara onnarın geleceyini sölärdilär. En meraklıydı sıcak günnerdä çingenäykalar, dilenciykalar hem falcıykalar. Ortalıkta kalırdı bir ihtär babu, ani otururdu geniº çit eteklän sarılı beldän. Babu gecesi da, gündüzü da pek-pek kalkmazdı erindän. Etekleri altından oyanda-buyanda şılardı babunun kesilmedik kirli tırnakları. Boyu babunun pek belli diyldi tuyannıktan, bütün oturuşu benzärdi bir daanık eski samannaa. Suratı çingenäykanın buruşuktu, benizi tütündän hem yaşlardan soluktu, ama belliydi evelki gençlik yakışıklıı: saçları bozdu, kıvrıcık hem sıktılar.
Püsküllü çember başında diildi baalı, ama atılıydı tepesinä ötää-beeri. Sansın onu lüzgär başından alaceydı. Çemberin altından şılayıp, görünürdü kulaklarında iki büük alkalar – altın küpeleri. Esmer enseleri görünürdü, ani terlemiºti, sanki kim ne türlü iºlerdä çalışmıştır. Birkaç dizi boncuk asılıydı boynusunda – onnar babunun gözelliini tamamnardılar. Aazında da hiç sünmäzdi lülesi. Onu diiºtirärdi dudaktan dudaa dilinnän, ellersiz. Atardı bu aurdundan öbürünä tütünü üfleyeräk, nicä bacalıktan. İhtär çingenäyka otururdu ateºlik ucunda, nicä bir bekçi. Elindä vardı bir uzun sopa. Lülesini koyup bir tarafa, sopaylan deºärdi ateşi, kızıştırıp yalınını – babu oynardı, iilenirdi ateşlän. Onun iilenmesinä pek meraklıydı çingenä uşakları, ani yakında oynardılar.
Babuya da yalnızlıktan uslu durulmazdı, o bakardı uşakları, üflärdi lülesini, karıştırırdı ateşini. Açan ateş yavaşırdı, uşaklar da sarardılar babuyu er taraftan, savaşırdılar itirmää biri-birini, oynardılar, gülärdilär. Ama babu yapardı kendini, ani hiç duymêêr bunnarı. Taa sonunda sansın uyuklardı, gözlerini kapayıp, kafasını iildip kaldırırdı, maana horuldardı, çünkü uyêêr, halizdän sa o hiç uyumazdı. Göz boyacılık için babu ikidä-birdä aldatmaa dolayında publikayı deyni, sopaylan dürtärdi ateşi, sansınar ki o uyumêêr. Şalver babu savaşırdı aldatsın uşakları ölä, ani birisinä kaptırsın kızgın sopaylan da olsun gülmää. Bu türlü o birkaç kerä hızlandı yakmaa oyuncuları sopasınnan, ama onnar kaçardılar, nicä yanık, bir tarafa. Babuya yakın kalardılar en küçüklär, en ahmaklar.
Babu birini yakamazdı ölä, nicä o istärdi. Uºaklar gülärdilär, ani babu etiºmeer onnarı, kaçınırdılar onun dolayında. Bölä çingenelik barışmasınan babu artık bıkardı da yapardı kendini, ani hiç onnara bakmêêr, düşünürdü, nası taa aldadıp, oynasın taa bu şımarıklarlan. Bulup bir ufak topaç, atardı onnarın tarafına. Küçük çingeneciklär gidärdilär iraa babudan şatralarına, kendi palatkalarına. İhtär babu kalırdı biraz taa raat, ama irakta büük şatracıların işlerindä iºidilirdi çekiç, nacak, körük, örs sesleri. Avşam üstü toplanırdı küüdän şatralarına falcıykalar, dilencilär biri-birinä annadırdılar kimi aldattılar, kimdän hırpaladılar. Şatralarda geç vakıdadan işidilirdi seslär. Sanırdık, ani bu çingenelär çok vakıt yaşayaceklar bizim küüyün kenarında. Ama işlemiş onnarın gezici tabeetleri. Bir sabaa hiç kimsey duymadı, nasıl toplanmış gezeklär, ükletmiºlär neyi var kendi taligalarına da Çiyşi yolundan gitmişlär belli diyl angı taraflara.
Bizim insannar, gagauzlar, çiftçilär büük kafadarlık hem alış-verişlik yapmadılar çingenelärlän. Onnarın arasında kavga-düüş ta olmadı. Hepsi lafedärdilär küü içindä, ani bu huluz, gezek millet karışmadı küülülärlän, hırsızlık yapmadı hem başka zararlık. Onnarın yaşaması bulut gibi geldi yabancılıktan, gösterdi kendi yaşamasını nicä var da taa tez çıktı küülülerin aklından. Sade kimi erdä taa büün da kaldı ayın laflar: kirliysin – çingenä gibi, ºalversin – çingenä gibi, kalın üzlüysün – çingenä gibi, olmayın çingenä gibi. Kalanı hepsi gidärdi kendiycä.