İçeriğe atla

Besarabiyalı gagauzların istoriyası

Bağlantı ekle
Vikipediya saydından

GAGAUZLARIN BAŞLANTISI ASLI KÖKÜ, SENSELÂ SOYU

Nicâ Besarabiyada, nicâ da Dobrucada var çok küü erleşmâyi, neredâ yaşeerlar sade gagauzlar.Gagauzlar hererdâ tutıerlar hristian dinini, zerâ onnar ortodox hristian olup eyi dinni, religiyacı, deyanetli insannardır. Gagauzlar lafederlâr pak türkçâ, ölâ nicâ lafedârmiş, eski zamannarda cümlâ insannar, hangıları çekilmiş türk halkından, türk soyundan.

Gagauzların dili lafı taa aslı türkçâdir, taa paktır Osmanlı türklerin dilindân, zerâ osmanlılar çok laf, çok söz almışlar farsizlerdân, hem arablardan.

Şindiyadak dünnâ istoriyası göstermeer, ne türlü insannardır gagauzlar, nesoy senselâdir, kimdir, gagauzların senselâ başı (ataları), neredân onnar gelmişlâr Besarabiyaya hem Dobrucaya, neredâ yaşamışlar baştan başa. Gagauzlarda yok ne literatura, ne yazı, ne yazılı kiyatlar. Şindiyadan gagauzlar yazmamışlar gagauzlann istoriyasını.

Bu sebepten, ki açalım deyi hem bulalım deyi gagauzlarin istoriyasını, lââzım bakalım, ne söleer gagauzlar için gagauzların sözüeti hem da başka halkların sözüetleri hem da onnarı kullanıp, yazalım gagauzlann istoriyasını.

İlkin bakalım, ne deerlâr, ne yazıerlar gagauzlar için başka halkların ürenmiş yazıcıları evelki zamandan şindiyadak.

Doktor İrecek Konstantin Yosifin oolu, Üniversitet profosoru olup Pragada, Çekiya memleketindâ ilin 1878 yazdı Bulgarların istoriyasını, neredâ yazıer gagauzlar için da iştâ ne:

"Şindiki Gagauzların aslı başlantısı (istoriyası) karanlıklıdır. Gagauzlar yaşıer Varnanın dolayanda hem da Kara Denizin limanlannda. Kimisi deerlar hem sanıerlar, ki Gagauzlar Kumanların (Uzların, Oğuzların) evlatlarıdır, hangıların dili hakikat türk dilinin soyundandır (491 yapr.) Irecek yazier, Hammer (isterik) söleer, ki urumlar (greklâr) 1223 ilinda baaşlamişlar Dobrucada Izedinâ Selçuklarin Sultanini toprak, hem ki ozaman göçülük yapmişlar, geçmişlâr Küçük Asyadan Anadoludan Dobrucaya 12.000 türk familyasi arabalannan.

Selçuklar türk-selçuklar taşirmişlar at: Selçuklara araplar, hem da Osmanli türklâr. Onlarin beyi paşasiyimiş Salitukdede, Salitukdedin olur görmâa Babadagda sindi da. Irecek yazier, ki olamaz, ki gagauzlar çiksinnar bu Selçuklarin arasindan, zerâ onlar pek tez, pek kisa vakittan sora, Selçuklar Dobrucadan geçmişlâr yurtlanmişlar Kirimâ (Krima) hem da Kipçak kirlarina. Bunun için başka kitaplarda yazilmier hiç bişey (Hamer der Gold, Horde Pest. 1840.176-180).

Bulgarlarin Istoriyasinda Irecek yazier Kumanlar için, ki onlar ensemişlâr peçenegleri hem da daatmişlar onlari. Kumanlarin kimisi taşirmişlar at: Uzlar, Oguzlar. Ruslar kumanlara derlarmiş: "Polovotsi". Irecek kumanlar için yazier çok hem gösterier onnarin yaşamasini, zanaatlarini, adetlerini, kumanlarin dili için Irecek yazier: ki 1066 ilda (60.000) altmiş bin kuman (uz, oguz) geçmişlâr Tunai (Tuna deresinin suyunu) hem da daalmişlar Bulgariya içindâ etişip Elladayadak, kumanlarin ço kayibolmuş cenk edip bulgarlarlan, hem peçeneklerlân, hem ço ölüm bulmuşlar bulaşik (sal gin) hastaliklardan.

Kumanlarin (uzlarin) kalani erleşmişlâr Makedoniyada (271-272 yapr.). İ.Nistor Cernoutsi Universitetin şanli profesoru, hani Romin Akademiyasinin Azasidir, kendi kitabinda: "Basarabiyanin Istoriyasinda" (Cernâuti 1923) Gagauzlar için yazier: "Gagauzlar yaşarlarmiş Dobrucada etişik Varnayadak. Oradan onlar kalkinmişlar, geçmişlâr Tunai hem da erleşmişlâr Bu cankta, Basarabiyada, neredâ düzmüşlâr küülerini yanlaşik bulgarlarlan, Rus zaabitleri vermişlâr onlara çok toprak, hani kalmiş boş tatarlarin çikmasindan sora. Gagauzlar peçeneg-kuman-türk soyundandir, onlar kabuletmişlâr hristian religiasmi (dinini), ama korumuşlar, tutmuşlar türk dilini millet dilini, taa pak Osmanli Türklerin dilindân" (286-287 yapr.).

D. Grigoroviç, professor Odesa Universitetindân yazdi 1870 ilda gazetada: "Novorosiski Telegraf" No 39 hem 40 ki gagauzlar kumanlarin (polovotsilann) evlatlari, hani erleşmişlâr: Bulgariyada XI-XII, ebedtâ hem orada kabuletmişlâr hristianlik.

Ioan Ştefanov Ivanov, kitabinda: Bulgarlar Rusiyadan hem bulgarlar Bulgariya memleketindan 1894 ilda yazier: Gagauzlar pak bulgardir, hangilari kayibetmişlâr bulgar millet dilini, hem geçmişlâr türk dilinâ.

Brokhauz hem Efron Ensiklopedikli söz kitabinda yazierlar, ki gagauz türklenmiş bulgarmiş. Bulgar yazicisi Iov Titorov, kitabinda: "Bulgarlar Basarabiyada" (hani tiparlanmiş Sofiya kasabada 1905). Yazier, ki gagauzlar bulgarmiş, bulgar senselesindân.

Hepsindân taa çok bilmek verier gagauzlar için rus yazicisi etnogrof V.A. Moşkov, hani halis beyan etti, ürendi gagauzlarin istoriyasini, hem yaşamasini, dolaşti, denedi, gördü, gagauz kimlerini Basarabiyada, Dobrucada, Bulgariyada hem başka erlerdâ, topladi gagauzlarin çalgilarni masallarin, adetlerini, hem her türlü işlerini hem yazdi halis monografia hem da çok yazi gagauzlar için.

Bakalim ne yazier gagauzlar için rus yazicisi Moşkov kitabinda: Gagauzlar Bender sancakindan (Moskova 1900) O yazier: "îstoria buluer gagauzlan" Kara Denizin gün batisinin kenarinda, hem taa ülen tarafinda bulunuer bir büük gagauz küü, hani denileer Akdere Kap-Emon. Amma Akderedâ yaşayan gagauzlar gösterierlar kendilerini, ki onlar türklenmiş urumlardir. Viliat neredâ yaşierlar saadâ urumlanmiş gagauzlar, tutuer Varna kasabasinin podişterini, Balçik kasabasini, hem da Kap-Kaliakra semtini (sancak). Amma bulgarlanmiş gagauzlar yaşierlar Providisa sancakinda. Burada genç gagauzlar heptân bulgarlanmiş (bulgar olmuşlar), lafedeerlâr bulgarca, ama ihtiar gagauzlar lafedeerlâr bulgarca katişik türk laflarmlan. Günduusu tarafinda olan küüdâ hani denileer: "Voyvodaköy" gagauzlar lafedeerlâr pak türkçâ hem da tuterlar hristian dinini islââ.

Gagauzlar yaşierler Silistriyada hem da Silistriyanin dolayinda, Gagauzlar yaşierlar Dobrucada, hem Basarabiyada. Pek zor anlamaa buralarda gagauzlarin sayisini hem açik göstermââ, ne kadar gagauz yaşier bu erlerdâ, zerâ gagauzlarin kimisi, gösterierlar kendilerim, ki onlar deyil gagauz, ama türklenmiş bulgardir, başkalari sa gösterierlar kendilerni, ki onlar türklenmiş urumdur. Gagauzlar bu erlerdâ zanaatlanirlar hayvanliktan çiftçiliklân, baa dikmeklân, baçâvancihklan, balikçiliklan hem başka türlü zanaatlan. Hepsi gagauzlar hakikat ei hristiandir.

Gagauzlarin lafetmâk dili türk dilidir, benzeer Osmanli türklerin dilinâ, amma gagauzlar bilmeer Osmanli türklerin literaturasin hem da onlarin yazilarini, gagauzlarin kliselerindâ slujbalar yapilmaerlar gagauzça, ama urumca, yakida slavanca. Gagauzların şkolalarında uşaklar ürenierlar bulgarca Provadia hem Silistranın sancaklarında amma Varna hem Balçık sancaklarında ürenierlar urumca.

Bulgarların hem urumların arasında oluer çok düşmanlık gagauzlar için, zerâ bulgarlar savaşıerlar gagauzlan kendisinâ çekmââ, hem da onları bulgarlamaa, ama urumlar da çalışıerlar gagauzlan kendi tarafına çekmââ, hem da onları urumlamaa. Onuştan gagauzların kimisi bulgarofil, bulgarlann hatırını bakıerlar, başkaları sa grekofil, bakıerlar urumların hatirinı, gagauzlar geçmişlâr Tunai, Tuna suyunu, hem gelmişlâr Baserabiyaya bulgarlardan illeri hem göstermişlâr kendilerni ki onlar türklenmiş bulgardır.

Makarki iraktan ey görüneer hem gösterilier, hangi adam gagauzdur, amma ofisial, gagauzlar yazıya girdilâr, ki onlar bulgardır, hani lafedeerlâr türkçâ. Şindiyadak Basarabiyada gagauzlar yazılıdır bulgar sayısında, ki onlar türklenmiş bulgardır. Sindi Romıniyanın zaabitleri isteerlâr açıka koymaa, halis kimdir gagauzlar hem ne kadardır halis gagauz bulunuer Romeniyada. Onuştan tez bilenecek ne kadar gagauz var.

Etnograf Moskof gösterier, ki, gagauzlar yerleşmişlâr Basarabiyada Bucakta hem da düzmüşlâr 15 büük koloniya (küü) Bender sancakında:

İsmail (hem Kahul) sancakında 10 koloniya (küü):

Akkerman Sancakında gagauzlar düzmüşlâr 5 büük koloniya (küü):

Basarabiyalı gagauzların Baş-koloniyasıdır hen şanlı küüdür Komrat. O bir kasabadır, neredâ yapılıer çok komertia alış-veriş. İnsan Komratta taa gezilmiş, taa tivilizat. Komratta bulunuer 1878 ildan gimnaziya çocuklar için hem gimnaziya kızlar için, çok şkolalar uşaklar için, spital doktorlar, posta, telegraf, Daavakesicisi, Daavadivanı, notariat, bank hem başka faydalı işlâr. Moşkov bulur, ki Basarabiyada bulunuer 60.000 halis gagauz.

Moşkov yazıer, ki "gagauzlar religialık, inanlı, diyanetli insandır, çalışkan, çevik, yarar, dooruluklu, uzlu, uzlaşıklı, ikramlı hem musafirci insandır". Gagauzlar cümlâ. koloniyalarında (küülerdâ) düzmüşlâr yapmışlar taştan gözâl klisâ. Komratta yapmışlar iki büük klisâ. Etnograf Moşkov yazıer: "Gösterdiktân sora, ne erlerdâ yaşıerlar gagauzlar, sindi lâzım geçelim onların baş senselesinâ hem da gösterelim, kimdir gagauzlar ne soy halk. Gagauzların baş senselesi için, onların soyu için, biz bileeris 2 gipoteza, iki sanmak:

1) birinci gipoteza, ki gagauzlar türklenmiş bulgardır hem, 2) ikinci gipoteza, ki gagauzlar Kumanların (Uzların, Oğuzların) yakida Polovitiların evlatlarıdır, hangılarm daatmışlar tatarlar, mongollar, açan onlar gelmişlâr Aziyadan.

Şindiki vakit bulunuer temelli saadâ bir gipoteza, bir sanmak, ki gagauzlar çekileerlar Kumanlardan (Polovitilardan), hangılarna derlârmiş Uzii, Oguzii, Uzlar, Oğuzlar. Bu gipotezayı, ki gagauzlar çekileerlar Kumanlardan (Uzlardan, Oğuzlardan, onların ev latları gibi temelleştireer hen ilkin bulgar yazıcısı Ministr Slaveikov, ondan sora Çeh yazıcısı K. İrecek. İrecek bu sebeptân getireer, gösterier çok aslılık, çok istoriya nişanı, geografiya nişanı, dil nişanlarını, ki temelletsin gipotezayı, ki gagauzlar Kumanların, Uzların, Oğuzların evlatlarıdır, zerâ onlardan onların soyundan çekileerlar.

İrecek Eski Bulgariyanın istoriyasmın nişanlarınlan gösterier, ki türk halkları, türk senseleleri hem kuman senseleleri çok işlemişlâr Bulgariya Memleketindâ çok illeri Osmanlı türklerdân, Türk halkları tutmuşlar, almışlar ölâ büük pay bulgarların istoriyasında, bulgarların memleketindâ, ki Bulgar padişahlıında bir bütün padişah dinastiyası türk (türkoman) soyundanmış. İrecek bulıer Bulgariyada çok insan atlarını, çok laap, hani çekileerlar Kumanlardan (Uzlardan, Oğuzlardan). İrecek karşılaştırıer gagauz dilini kuman dilinlân, hem da gagauz laflarını (sözlerini) kumanların laflarınlan (sözlerinlân) hem buluer çok benzeyiş ki onlar bir soydandır, bir köktândir.

Gagauzolog Moşkov kail oluer İreçekin gipoteziyasınlan, ki gagauzlar çekileerlar türk soyundan, türk senselesindân Uzlardan yakida Oğuzlardan, ama deyil kumanlardan, Moşkov gösterier çok istoriya nişanı, geografiya nişanı, hem dil nişanlarını, hangılarından açık görüneer, ki Kumanlar tatar senselesindân çekileerlar, ama Uzlar, Oğuzlar, türk senselesindân çekileerlar. Moşkov açık gösterier, ki Uzlar, Oğuzlar halis türk halkıdır, onlar yaşarmışlar eski Rusiyada hem ruslar onlara dârmişlâr:, Torki, Turki Oguzi, hem da Kara Kalpaki. Etnolog Moşkov gösterier, ki türklâr Oğuzlar, Uzlar gelmişlâr Rusiya kırlarına Aziyanın ortasından Orhan taraflarından, neredâimiş cümlâ türklerin douma yeri, başsenseleleri.

Orientalist professor Golubovski gösterier, nicâ yaşarmışlar Uzlar, Oğuzlar Aziyada, nicâ geçmişlâr, Ural sularını hem yerleşmişlâr Volga hem Don suların (derelerin) arasında, neredâ yaşarmışlar uslu. Ruslar başlamış Uzları, Oğuzları tanımaa 985 ildan, açan onlar ruslarlan yapmışlar ikinci baalantı hem uzlaşmak, hem Uzlar (torklar) yardım vermişlâr Ay Vladimirâ Kiyevin Beyinâ (Knyazınâ), onun uruşlannda, cenklerindâ bulgarlarlan, hani yaşarlarmış Volgada. Şanlı profesör Golubovski yazıer, ki uzlar (oğuzlar) uzluklu, uslu, barışmaklı halkmış, yapmazmışlar zorbalık, haydutluk, haramlık, soymak, neleri yaparlarmış yabanı insanlar peçeneklâr hem tatarlar. Uzlar, Oğuzlar zanaatlanarmış çifçiliklân, koyunluklan hem hergeleliklân hem çok dostluk, hem alış-veriş yaparmışlar ruslarlan. Onlar türk soyu olup hiç benzemâzmişlâr peçeneglerâ, kumanlara, polovitilera hem tatarları, hangıları tatar soyundanmış.

Açan Aziyadan gelmişlâr Kumanlar, Polovitilâr hem da urmuşlar uzların, oğuzların üstünâ, onlar çekilmişlâr Turla hem Tuna semtlerinâ hem da 1064 ilda geçmişlâr Tuna sularını hem yerleşmişlâr Bulgariyada hem da Vizentiyada. Uzların, Oğuzların kimisi kalmış Rusiyada, neredâ kabul etmişlâr hristianlık. Onların episkopu varmış. Oğuzlara ruslar dârmiş: Torki, Uzi, Kara kalpaki, Çornıye kolpaki, çünkü taşırmışlar kara kalpak. Ama açan Uzların, Oğuzların, torkların üstünâ urmuşlar (1224) tatarlar, o zaman onlar da geçmişlâr Tunayı hem da yerleşmişlâr Dobrucada...

Ştâ ne söleer eski istoriya gagauzlar için hem da o halklar için, hangılarından çekileerlar gagauzlar. Onlar için yazıer eski yazıcı da Nestor letopiset onun illık yazılarında. 1931 ilda Yaş Kasabasının jurnalmda: "Viata Romanâska" yazıcı St. Georgesku yazdı bir yazı Gagauzların senselâ başları için (yapr. 336-338), neredâ gösterier bir kaç gipoteza gagauzların senselâ başları için.

1) birinci gipoteza, ki gagauzlar grek urumdur. Karamanlıdır, hem gelmişlâr Küçük Asiyadan, Karamaniyadan hem da ki unutmuşlar kayibetmişlâr grek (urum) dilini hem da edinmişlâr türk dilini. Bu gipotezayı kaaviletsin deyi Georgesku gösterier bir argument gibi Stefan Gerlatinin şaatlıını, hangisi yaşarmış İstambolda 1556-1578 ularda hem da yazmış, ki gagauzlar grek (urum) senselesindândir (grek) urumdur, ama kabul etmişlâr türk dilini; kendi grek dilini unutmuşlar.

2) ikinci gipotezayı getirmişlâr englezlar (anglikânlar): St. Clair hem Charles A. Brophy, hangıları çok vakit yaşamışlar Balkanlarda. Onlar deerlar yazıerlar, ki gagauzlar çıkmışlar Bulgarlardan, Romınlardan, Greklardan (urumlardan) hem İtalyanlardan, hangıları katışmışlar türk soyunlan hem da türklemişlar Venetian epohasında. Yazıcı Canitz buluer, yazıer, ki gagauzlar grek (urum) soyundan, hani unutmuşlar grek dilini, hem edinmişlâr türk dilini.

3) üçüncü gipotezayı gösterier Petco R. Slaveikov, Bulgarların Nazırı, hani Ministr olup, çok dokument, çok yazılı kihat aktarmış, hem onları baktıktan sora yazıer, ki gagauzlar çekileerlar Peçeneglerin soyundan, hem Kumanların soyundan, onların evlatlarından.

4) İstorik çek İrecek yazıer hem buluer, ki gagauzlar deil Bulgar soyundan deil Grek soyundan deil Grek soyundan deil Romm soyundan, zerd onlar pek çok başkalanıerlar onlardan hem da hiç benzameerlar onlara ne tabiyetlerinlan, neda simasınlan. İrecek buluer hem yazıer, ki Gagauzlar türk halkıdır, hani yerleşmiş Bulgariya içindâ taa eski zaman vakıtlarmda, hem da orada kabul etmişlâr hristianlık o vakit, açan Osmanlı türklâr taa gelmemişlâr Evropaya.

İrecek taa yazıer hem söleer gagauzlar için onları, neleri söleer Slaveikov, ki gagauzlar Kumanların evlatları (soyu) hem da hiç kabul etmeer gipotezayı, ki gagauzlar çıkmışlar, doumuşlar Bulgarlardan, Greklerdân yakida Romınlardan. Bunları söleyip Georgesku taa yazıer, ki gagauzlar eyi hristiandır, hristian fanatik, hani hristianlık dini için hazır versinlâr ömürünü. Gagauzlar çok leventlik, çok pelevanlık gös-termişlâr cenktâ 1877 ilında hem da çok buuşmuşlar çerkezlerlân hem başibozuklarlan.

"Georgesku taa yazıer, ki gagauzlar pek musafirci insan". Georgeskunun yazılarından açik görüneer, ki gagauzlar deil ne bulgar, ne grek, ne romin soyundan, ama onlar çekileerlar Kumanlardan, Uzlardan, Oğuzlardan, türk soyundan, nicâ sölerlar Slaveikov hem İrecek. Son vakıtlarda ne kadar Rusiyada, o kadar da Romıniyada hem yapıldı ürenmiş anketalar hem da yazılar, görgülâr gagauzlar için, onların soyu için h. b. ... hem ştâ gazeta yazıcisı G. Lungulesku gazetada: "Universul" Nr. 106 Aprilianın 21 il, 1934 hem Nr. 107. Aprilin 22 il, 1934 pek paalı hem da pek faydalı bilmeklik verdi gagauzlar için yazdıkta hani denileer: "Gagauzların Padişahlu" .

Bu yazılık temellerini o almış Bulgar profesörün Afanasiy Manoffun yazılı bilişindân. Bu çok okumuş bilgili hem şanlı profesör Afanasiy Manoff, pek kâmil bulmuş açmış, ne senseledân çekilâr emir bey Dobrotiç, hani beylik padişahlık etmiş Küçük Skifiyanm semtlerindâ 1354-1383 uların arasında hem da ondan provintia-viliat Dobrucâ (Dobrocâ) kabul etmiş at "Dobruca".

Bu profesörün bilişini tiparlamış8 gazeta "Messager d'Athenas" Nr. 3700 Fevralin9 24, il 1934, hem da tiparlanmış Atenanın Vizantiyalı bilgiçli Meydan -yazılarında hani denileer "Epitiris" (bak. 7 yedinci kitap).

Bulgar profesörü Manoff yazısında: "Kimdir Gagauzlar" yazıer: Kara Denizin gün batısının ke-narlarında Balkan bayırlarından taa Tunaran aazlarına dak (Varnada, Balçıkta, Kavarnada) hem Basarabiyada hem Bulgariyanın veliatlarmda Tunanm uzunluunda hem da Adrianopolun dolayında yaşıerlar Gagauzlar, hangıları bir vakit bir büük halkmış.

Onların halis ana dili -türk- dilidir. Gagauzlar tutuerlar hristiyanlı ortodoks dini, hem da bulunuerlar greko-ortodoks klisesinda. Makarki Greklâr, Urumlar, Bulgarlar hem Ruslar çok çalıştılar hem savaştılar onları urumlamaa, bul-garlamaa, hem ruslamaa kendilernâ benzetmââ, döndürmââ ama Gagauzlar, kalmışlar gagauz, hem korumuşlar şindiya dak kendi senselesini, kendi dilini, kendi hadetlerini, hem tabletlerini, hangılarını kabul etmişlâr atalarından, senselâ başlarından.

İstoria açık bilmeer o halkı, o insanı, hani Balkanlarda taşier at: "Gagauz", hem da onlar için yazmıer. Ama açan bilişâ getirilmişlâr gagauzların sözlerini, hadetlerini, tabietlerini, dilini, çalgılarını, zanaatlarını, hem da bulunmuşlar onların yazıları Orhon deresinin kenar taşlarında, hangılarını bulmuş hem da okumaklıını açmış türkolog Vilhelm Thomson, -o zaman açılmış ki varmış bir maasus halk, maasus senselâ, hangisinin adıymış: Türk-Oguz, Türk-Uz.

Bu halktan Türk-Oguzdan çekileerlar Gagauzlar, profesör D. Manoff yazıer bu Türk halkın istoriyasını hem da gösterier, ki Türk Oğuz halkın senselâ-başıymış hem da dinastia ba-şıymış (temeli) Oğuz Han. Oğuz Hanın olumundan soora kalmış 24 Evlat, hangıları bey olup, hem pay edip bubasınm padişahlıını bölmüşlâr Türk Oğuz halkını 24 bölmeyâ (grupaya). Bu 24 türk böl-melerindân git gidâ doumuş, çıkmış başka bölmelâr (grupalar) hep türk senselesindân hem daalmışlarher tarafa, bu bölmelerin arasından çıkmışlar Peçeneglâr, Uzlar, Oğuzlar, Kumanlar hem da başka atlan senseler, hangıları laf edârmiş hep türkçâ, hep bir dillân.

Türkolog rus-yazıcısı Radlov, istoriyasında yazıer, gösterier, ki bu türk senselelerin ço, braamışlar Hina Türkestanını hem da daalmışlar, dökülmüşlâr Ortakı Aziyanın içinda, Persiya içinda, Averian içinda hem da Küçük Aziyanın içinda: Türk-Uzlar, Oğuzlar (Uzii, Guzii), hani Araviyi hem Palestinayı Araplardan kabul etmişlar at, laap: "selçuk türkü".

Türk selçuklardan sora gelmiş Küçük Aziyaya Anadola, Araviyeya, Palestinaya, bir eni bölmâ türk hep o senseledân, hangisi kabul etmiş at laap, onların dinastia başından, -Osman padişahtan, Osman Sultandan Osmanlı türklar. Osmanlı türklar, geçip Küçük Aziyadan Evropaya zaptettilâr cümlâ Balkan padişahlıklarını, Balkan Veliatlarını, başka türk senseleri hani taşırmışlar at: "Peçenegi, Uzi, Uzotorki, Oguzi, Kumani (Polovtsi) girmişlâr Ortakı Aziyadan Evropaya başka taraftan geçip Ural, Kayk sularını, kapmışlar, zaptetmişlâr Rusiyanın kırlarını.

1036 ilda Kumanlar urmuşlar Tork-Uzlann, Oğuzların üstüna ölâ ki Türk Uzlar, Oğuzlar çıkmışlar Volga hem Don semtlerindân, hem da geç-mişlâr günbatısı taraflarına, neredân urulmuşlar Peçeneglerin üstüna. Peçeneglar kalkmış -Türk uzların üstüna cenklân. Bu cenklerdâ üstalmşlar, ensemişlâr Peçenegleri Türk-Uzlar (Oğuzlar), hem onlar kuumuşlar Peçenegleri Tunaya dak. O zaman Torah Han geçmiş Tunayı, hem da 80.000 peçeneg erleştirmiş Vizentiya Padişahhmda Silistiriya Veliatında, hem da başka erlerdâ. 1064 ilda Türk Uzlar kaçıp Kumanlardan hem Ruslardan geçmişlâr Tunayı hem daalmışlar Salonik tarafında hem Gretiya içinda. Türk Uzların bir bölmesi erleşmiş Tuna yanında Deli Orman Kadrilater veliatında. Türk-Uzkr (Oğuzlar) hani kalmışlar Rusiyanın semt-lerinda hem taşirmışlar at: "Kara Kalpak(lar)", kabul etmişlar hristiyanlık, olmuşlar hristian ortodoks.

Açan 1224 ilda tatarlar mongollar urmuşlar Kumanların hem Rusların üstüna hem da en-semişlâr onları, o zaman Türk Uzlar (gagauzlar) Kumanlarlan barabar kaçmışlar Rusiya tarafından hem da geçmişlâr Tunayı hem etişmişlâr Trakyaya hem. Makedoniya semtlerinâ, neredâ düzmüşlâr konak hem onların kimlerinâ urumlar dârmiş: Ku-manita, Kumanovan, Koman, Kumanistron". Türk Uzların (Gagauzların) bir kaç bölmesi erleşmiş Kara Deniz hem Tunanın semtlerindâ Silistra, Mangaliya, Kavarna, Balçık, Varna viliatlarında, neredâ onları derlârmiş: Türk-Uzlar, Oguzlar-Gagauz. (Ga-gauzlar).

Burada türk senselesi düzmüş bir padişahlık. .

- Profesör Manof okuyup Bulgar padişahın Asan II bulasını (fermanını), hani 1230 ilda verilmiş Raguzadan olan bezergânlara, buldu hem gösterdi, ki Balçık (Karbunaş) viliatında erleşmişlâr Türk senseleri, hem bu viliata derlârmiş, Karbunaşlann veliatı, hem onların başkasabasıymış - kasaba Karbunaş (Balçık).

Vizentiya, urum Padişahları Türk-Uzları (gagauzları) ani hristianmış, kabul edârmiş asker, asker-içinâ, hem askerlerinâ gibi, verimiş uzları gagauzlan, hristiyanlara gibi, ey hak, büüklük hem beylik.

Padişah Mihail 8 (VIII) Paleolog, ki birleştirsin deyi, hem kaaviletsin deyi hristian olan türk sen-selerni Tuna boyunda, kailolmuş. 1259 ilda yapılsın orada gagauz padişahla hem ki Varna veliatına gelsin Kaykauz îzedin Anatoliyanın Sultanı, hangisini mongollar trondan düşürmüşlâr hem zorluklara koymuşlar.

Mihail padişahın kaillunı kabul edip İzedin Kaykauz Sultan kendi adamlarınlan, hem ana-sırdan, hani hristiankaymış, Vizentiyaya geçmiş gelmiş Varnaya.

Bir farsis yazıcı -manuskript- "Uguzname" (14 ebedtân) hani bulunmuş Viyena bibliotekasında, gösterier, ki İzedin bey saklı brakmış Anatoliyi hem da flotasilan-gemilerinlân geçmiş gelmiş Varnaya.

Yazıcı Grigoraş yazıer, ki İzedin Varnadan, teklif etmiş Padişahı Mihail 8, ki kabul etsin onu bir yardımcı gibi ki o yardım versin ona karşı skiflerâ hem da kabul etsin toprak, viliat, erleşmek için.

Açan İzedin adamlarınlan selçuklarınlan erleşmiş Balçıkta Karbunaş viliatında, o zaman düzmüş orada bir beylik, padişahlık, eni padişahlık (gagauz padişahlu).

Sultan İzedin, Gagauz padişahlıını düzdüktân sora 1263 ilda geçmiş Kostantinopolâ Mihail padişahın yanına hem kendi erinâ brakmış paşa, vali gubernator buba kardaşinı, Sarı Saltuku (1263). Gagauzların padişahlu

Vizantiya padişahın Mihail Paliologun istediinâ görâ, hem kaillıına görâ, İzeddin Kaykavuz. Sultan, Anadol Sultanlıını braip geçmiş Kavarna-Balçık (Karbunaş) viliatına hem da orada yaşayan türk senselerindân düzmüş bir eni padişahlık, hangisi kabul etmiş at Karbunaş padişahla, Kavarna padişahla. Burada o zaman yaşarmış çok Gagauz türk senselesindân. Hem da gagauzlar hristianmış, tutar larmış ortodoks religiyi.

Konstantinopolda olan Vizentiye Patriarhı, ki kaldırsın deyi Gagauzlarm eni padişahlıın sanını hem saygısını vermiş yollamış gagauzları arhiepiskop ani olsun exarh mitropolit eni padişahlıkta hem da yaşasın eni padişahlıın baş-kasabasında Kavarnada. Bu eni gagauz padişahlıı tez vakit erda da suda da (denizdâ) kabul etmiş ölâ küvet, ki Kavarna padişahlıı çok fayda hem yadım yapmış Vizentiya padişahına, açan gagauzlarm beyleriymiş: Balık Bey hem da Dobrotiç padişah.

Dobrotiç Bey, Gagauzlarin padişahı, ölâ şanlıymış hem kâmilmiş her bir işinlân, ki onun padişahlıına, onun adına vermişlâr at: "Dobrotcâ, Dobruca" eski at erinâ: "Karbunlu Viliat". Bulgarlar sölierlar hem yazıerlar, ki Dobrotiç bulgarmış, bulgar senselesindân. Ama profesör Manoff, dokumentlerdân buldu, ki Dobrotiç padişah türk soyundan çekileer, ki o türk senselesindândir. Manoff yazıer: "açan Sarı Saltuk ölmüş, onun erinâ Karbunların padişahlıında bey olmuş, baş olmuş Balık bey, hani türk senselesindânmiş.

İstorik Kantakuzen istoriyasında sölier, ne türlü baalantı hem uzlaşmak Balık Bey yapmış Mihail Paleolog padişahın haliflerinlân. Manoff yazıer: Padişahça Ana görmüş, ki onun kuvedi altinda kalıer saadâ Kostantinopol kasabası, zerâ hepisi kalan kasabalar geçmişlâr Kantakuzenin tarafına, o zaman yollamış bir misiya, bir elçilik Balıka, hani Karbunikanın, Kavarnanın Beyimiş hem da Balıkı teklif etmiş versin padişahkaya yardım. Balçık ey kabul etmiş padişahçanın adamlarını hem da yollamış ona yardım için kendi kardaşlarını Teodoru hem Dobrotiçi hem bin ayırma soldat.

Onlar ensemişlâr cümlâ kaleleri, hem kasabaları Kara Denizin boyunda hem zorlamışlar onları atılsınlar Kantakuzendân hem da çekinsinlâr Padişahçanın tarafına, onun eli altına. Padişahça Ana çok ikramlan, hem çok şanlan kabul etmiş Dobrotiçi, evlendirmiş onu Apokofkosun kızilan hem da koymuş yapmış Dobrotiçi generalisim Urumların üstünâ.

Manoff yazıer: açan Balık Bey öldü, onun yerina Gagauz padişahlıın tronunu kabul etti Dobrotiç (1354). Hem çünkü onun varmış baalantısı hem hısımlıı Vizentiya (grek) padişahlımlan, kabul etmiş (Monarh) titlasını, padişah kuvedini, olmuş gagauzlarm padişahı Kavarna Viliatmda, Kavarna padişahlıında.

Dobrotiçin padişahlıında Gagauzlarin padişahlıı olmuş kuvetli, Dobrotiç padişah, hani kabul etmiş selçukların flotasına (gemilerni) bültmüş hem da kaaviletmiş flotayı hem da küvetlerini pek ey. Dobrotiçin padişahlıında Karbunaşlıların padişahla (eski Küçük Skifiya) kabul etti at: Dobrotça, Dobruca, padişah Dobrotiçin adına görâ, Dobrotiç öldüünân, onun erinâ padişah oldu, onun oolu İvangos (yakida İvanatos) 1378. Ama İvangos olmuş Gagauzlann (oğuzların) bitki sonku padişahı, zerâ Aziyadan geldi Bayazid I Osmanlı türklerin sultanı, hani (1383) gagauzlarm padişahını yensedi hem da onu vasal yaptı, hem da onun padişahhmı elinâ aldı, ölâki Gagauzlann Padişahlıı, hani kurulmuş Mihail (VIII) Paleolog padişahtan, bozulmuş heptân Bayazid Sultandan, yaşayıp saadâ 130 ila yakın.

A. Manoff profesörün istoriyalı yazılarından çıkarlar aşaadakı kararlar:

1. Ki başlayıp 1036 ildan türk Uzlar, Gagauzlar hem da başka senselelâr türk soyundan: Peçeneglâr, Kumanlar, hem Türklâr Selçuklar yaşarmışlar Dobruca içindâ, eski Küçük Skifiyada, neredâ 130 il bulunmuş halis gagauz padişahlıı.

2. Dobrotiçin padişahlıı ortodoks türk senselesininin padişahlıı imiş hem da Balık Bey hem Dobrotiç Padişah türk senselesindânmiş türk soyundan, ama deil bulgar soyundan.

3. Ki gagauzlar çekileerlar halis türk soyundan hem da ki eski vakıtlarda gagauzlarin kendi padişahlıı varmış Kavarna Balçık viliatında, Dobrucada hem Gagauzlann hen şanlı padişahıymış Dobrotiç (1354-1378).

Alındı "https://gag.wikipedia.org/w/index.php?title=Besarabiyalı_gagauzların_istoriyası&oldid=54710"dän